Kada je srpska Nova godina?

Po važećem gregorijanskom kalendaru, 13. na 14. januar dočekuje se julijanska Nova godina, u srpskom narodu poznatija kao srpska Nova godina, a kod ostalih poznata kao stara ili pravoslavna. Datum 1. januar starog julijanskog kalendara podudara se sa 14. januarom gregorijanskog kalendara.

Naučnici kažu da je srpska Nova godina u stvari starokalendarska, odnosno julijanska, jer se slavi po računanju vremena koje je Julije Cezar ustanovio. Ipak, oni su samo delimično u pravu.

Iako nije zvanična, s obzirom da srpsku Novu godinu dočekuje i proslavlja veliki broj pravoslavnih naroda, najveći broj ljudi širom sveta i naziva je pravoslavnom Novom godinom. Pravoslavnu Novu godinu, pored Srba, slave još i Rusi, monasi na Svetoj Gori, Gruzini, Belorusi, Ukrajinci, Jermeni..., pa čak i pravoslavni Japanci. Posebna zanimljivost je da i u nekim nemačkim kantonima u Švajcarskoj, kao i u delovima Škotske, takođe postoji tradicija proslave julijanske Nove godine.

Međutim, za srpski narod julijanska Nova godina je nešto više od toga. Ona je postala ponosno i prkosno srpska Nova godina, moglo bi se reći i pomalo iz inata, kao otpor pokušajima da se zatre srpski identitet, narod i običaji.

Naime, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca je 1919. godine usvojila za vancrkvene potrebe novi gregorijanski kalendar. U početku je sve izgledalo u redu, čak je i SPC angažovala čuvenog naučnika Milutina Milankovića radi usklađivanja kalendara.

Međutim, 1923. godine počinju da se javljaju prve sumnje kada je iz Zagreba stigla poruka kako pravoslavne proslave štete trgovini i privredi. Trgovinsko ekonomska komora iz Zagreba tražila je izmene zakona i iznela zahtev za izjednačavanjem kalendara jer, navodno, slavljenje verskih praznika po dva kalendara nanosi ogromne gubitke privredi u zemlji.

Kada su iz hrvatskih gradova i sela u kojima su bili snažni centri franjevaca počeli da stižu isti zahtevi, sumnja se kod Srba opravdano povećala, jer poznata je činjenica da su franjevci insistirali i isticali kako u Hrvatskoj i BiH nema Srba, već samo popravoslavljenih Hrvata.

Vrhunac je bio zahtev srpskih novopečenih bogataša, ratnih profitera koji su želeli da se kalendar dodatno podesi tako da najveći verski praznici, Božić i Uskrs, uvek padaju u dane vikenda kako ne bi imali finansijske gubitke zbog proslave praznika.

To je bila kap koja je prelila čašu već prepunu pritisaka na srpski narod i srpstvo, tako da Srbi od 1923. godine počinju javno i prkosno, na ulicama i u restoranima da proslavljaju starokalendarsku pravoslavnu Novu godinu, smatrajući je opozicionim praznikom.

Beogradska „Kasina“ organizovala je prva proslavu srpske Nove godine, a narednih godina pridružile su joj se i brojne druge prestoničke kafane, restorani, hoteli, lokali, bioskopi... Slavilo se i u domovima. Srpska Nova godina proslavljala se kao najveći praznik.

Državna propaganda i pritisak da ljudi treba da budu više Jugosloveni, a manje Srbi, davala je sve od sebe da pokuša da umanji značaj koji je pravoslavna Nova godina dobila u narodu.

Tokom vladavine komunizma proslava srpske Nove godine bila je čak i zabranjena. Postojala je uredba po kojoj su kafane i restorani 13. januara smeli da rade samo do 22h. Sumnju su izazivale i proslave rođendana onih koji su rođeni na ovaj dan.

Međutim, što su zabrane i kazne vlasti bile jače, jači je bio i otpor naroda. Slavilo se iz prkosa, ponosa i inata, iako uglavnom krišom u kućama.

U seoskim sredinama veći naglasak se stavljao na proslavu Božića, dok je doček srpske Nove godine bio zastupljeniji u gradovima.

Masovnija proslava srpske Nove godine počinje poslednjih godina XX veka. Pored oragnizovanih dočeka u kafanama, restoranima, klubovima i diskotekama, organizuju se i svečani dočeci na gradskim trgovima.

U Beogradu se svake godine, sada već tradicionalno, ispred hrama Svetog Save, na Svetosavskom platou, tačno u ponoć, uz prisustvo velikog broja građana, veličanstvenim vatrometom obeležava početak Nove godine po julijanskom kalendaru, dok se u samom hramu prethodno služi blagodarenje za prošlu, kao i moleban za uspešnu i blagoslovenu nastupajuću Novu godinu.